Kwasica u krów: przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie

Nazwa choroby kwasica (acydemia, acidosis) (łac. acid – kwas, gr. osis – stan) odnosi się do stanu, w którym w organizmie występuje zbyt wysokie stężenie kwasu. U bydła kwasica jest zwykle związana z odżywianiem i aktywnością żwacza, zmianami jego zawartości i mikroflory.

Przyczyną kwasicy u bydła jest zwykle dysfunkcja żwacza wynikająca z diety o wysokiej zawartości zbóż, kwaśnych pasz (np. kiszonki z kukurydzy) i pasz o niskiej zawartości włókna. Bydło może również nabawić się kwasicy po zjedzeniu dużej ilości paszy treściwej na raz. Bydło jest najbardziej podatne na tę chorobę w ciągu pierwszych 3-5 miesięcy po wycieleniu. Ze względu na intensywną produkcję mleka, zwiększone zapotrzebowanie na energię i ograniczoną zdolność do spożywania wymaganej ilości paszy, bydło otrzymuje dawki pokarmowe o stosunkowo wysokim udziale pasz treściwych i często pozbawione błonnika.

Można powiedzieć, że kwasica jest chorobą wysokowydajnych stad bydła. Aby zwiększyć produkcję, konieczne jest włączenie do diety większej ilości zbóż i koncentratów, przy jednoczesnym zmniejszeniu udziału paszy trawiastej. Pasza powinna być rozdrabniana za pomocą rozdzielaczy paszy, ale jeśli technologia ta nie jest stosowana, pasza jest rozdrabniana nieprawidłowo, co może prowadzić do kwasicy.

W zależności od poziomu zakwaszenia żwacza i pojawiających się objawów, kwasica może być podostra lub ostra. Normalnie pH dużego żwacza zdrowych krów waha się od 6,3 do 7,3. Kwasica zaczyna się rozwijać, gdy spadek pH w żwaczu trwa dłużej niż 4 godziny.

W kwasicy podostrej (SARA) pH spada przez okres dłuższy niż 24 godziny i wynosi około 5,0-5,5. Apetyt zwierzęcia zmniejsza się, skurcze żwacza stają się słabsze, a żwacz wypełnia się w mniejszym stopniu. Odchody stają się jaśniejsze i mają bardziej płynną konsystencję, z widocznymi cząstkami niestrawionej paszy. Ze względu na upośledzone trawienie błonnika, zawartość tłuszczu w mleku spada, a stosunek tłuszczu mlecznego do białka zmienia się (<1,2). Gdy choroba postępuje i trwa dłużej, może rozwinąć się ochwat, zapalenie macicy, przemieszczenie trawieńca, niedobór wapnia itp.

W przypadku kwasicy ostrej pH żwacza spada do <5,2, a objawy stają się bardziej wyraźne. Choroba zwykle pojawia się, gdy bydło przez przypadek spożywa zbyt dużo koncentratów lub gdy nagle zmienia się skład dawki pokarmowej, tak że ilość paszy treściwej jest znacznie wyższa niż w poprzedniej dawce (na przykład nagłe przejście z dawki dla bydła pociągowego na dawkę dla krów mlecznych). Gdy aktywność żwacza jest zaburzona, u bydła zmniejsza się apetyt i spada wydajność mleczna. Krowy dostają biegunki, kał staje się płynny, śluzowaty i pienisty, pojawiają się oznaki odwodnienia, zaś serce pracuje coraz ciężej. Zwierzę staje się apatyczne, częściej się kładzie i zgrzyta zębami. Czasami może być niespokojne, drżeć i kopać się w brzuch z powodu kolki żołądkowo-jelitowej. Jeśli choroba przedłuża się i w odpowiednim czasie nie zostaną podjęte środki zaradcze, ogólny stan organizmu pogarsza się, a procesy zapalne rozwijają się w innych częściach przewodu pokarmowego. Ze względu na komplikacje, zwierzę może wymagać możliwie jak najszybszego uboju. W przypadku bardzo ciężkiej kwasicy bydło często zapada w śpiączkę.

Kwasicę podostrą w pierwszej połowie laktacji można zdiagnozować u 15-40% bydła. Główne straty ekonomiczne spowodowane są spadkiem produkcji mleka i obniżeniem jego jakości. Większe straty występują w przypadku ciężkiej postaci choroby. Wówczas bydło wymaga kompleksowego leczenia, a czasami nawet produktywna krowa o wysokim potencjale genetycznym musi zostać poddana ubojowi.

Monitorowanie pH treści żwacza

Chorobę można zidentyfikować na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych oraz składu i struktury dawek pokarmowych dla bydła. Skuteczną metodą diagnozowania kwasicy jest monitorowanie aktywności żwacza i jego pH. Jednym z pierwszych objawów kwasicy jest osłabienie żwacza. W przypadku ostrej, ciężkiej kwasicy, bydło może w ogóle nie przeżuwać. Żwacz zdrowego bydła kurczy się 5-7 razy na 5 minut, a przeżuwanie trwa około 40-50 minut 7-8 razy dziennie. W gospodarstwach dość popularne jest stosowanie bolusów, które rejestrują wskaźniki aktywności żwacza i pH. Umożliwia to wykrycie niektórych problemów zdrowotnych u bydła na czas i zapobieganie ich progresji. Niektórzy specjaliści zalecają wykonanie punkcji żwacza w celu pobrania próbki treści żwacza i określenia jego pH. Procedurę tę należy przeprowadzić 4-8 godzin po karmieniu mieszanką paszową przygotowaną za pomocą dozownika lub 2-4 godziny po karmieniu koncentratami. pH treści żwacza jest mierzone za pomocą pH-metru lub papierowych wskaźników. Chociaż procedura jest dość prosta, wymaga umiejętności i czasu i może być wykonywana tylko przez wykwalifikowane osoby. W większych gospodarstwach mlecznych, gdzie zwierzęta doświadczają dodatkowego stresu podczas zabiegu, może to być niepraktyczne.

Lekarz weterynarii zaleca leczenie w zależności od ustalonego stopnia zaawansowania choroby i czynnika sprawczego. Warto jednak zastosować się do ogólnych wskazówek:

• W przypadku zaobserwowania objawów kwasicy, część paszy zawierającej szybko rozkładającą się skrobię (zboża, koncentraty) należy zastąpić paszą bogatą w lekkostrawne włókno (np. wysłodki buraczane, słoma lub przerośnięte siano).
• Bydło, które przypadkowo spożyło zbyt dużo buraków cukrowych, koncentratów lub innych pasz węglowodanowych, powinno jak najszybciej otrzymać leki neutralizujące kwasy. Zaleca się podanie wodorowęglanu sodu 250 g, węglanu wapnia 200 g lub tlenku magnezu 100-200 g rozpuszczonych w 20-40 litrach wody. Jednak takie środki zaradcze mogą działać tylko wtedy, gdy żwacz jest wolny od toksycznych produktów rozpadu. Jeśli stan zdrowia bydła nie poprawi się po 4-6 godzinach, należy powtórzyć podanie leków.
• Aby przywrócić aktywność żwacza, zaleca się podawanie drożdży, specjalnych ekstraktów roślinnych lub innych dodatków paszowych.
• Łagodną postać kwasicy u bydła można wyleczyć poprzez zmianę dawki pokarmowej: zmniejszenie ilości węglowodanów i podawanie większej ilości paszy objętościowej.
• W razie potrzeby podaje się antybiotyki lub inne preparaty weterynaryjne.
• Zaleca się podanie zawartości żwacza zdrowej krowy (5-10 l).
• U bydła z ostrą kwasicą stosuje się również procedurę płukania żwacza. Jest to najbardziej radykalne leczenie i powinno być przeprowadzone jak najwcześniej. Po zabiegu wskazane jest podanie treści żwacza zdrowej krowy, podanie antybiotyków i preparatów enzymów proteolitycznych oraz wstrzyknięcie roztworów hipertonicznych dożylnie.
• Jeśli choroba nie zostanie zauważona w odpowiednim czasie i nie zostaną podjęte żadne działania, racice krowy ulegną uszkodzeniu i deformacji, na podeszwach pojawią się wrzody, a zwierzęta zaczną kuleć.

Aby uniknąć kwasicy i utrzymać odpowiednią jakość mleka, bardzo ważna jest kompleksowa profilaktyka:

• W celu uniknięcia problemów spowodowanych kwasicą, zaleca się stopniowe wprowadzanie do żywienia bydła pasz treściwych.
• Dieta musi zawierać wystarczającą ilość dobrej jakości i odpowiednio rozdrobnionego błonnika. Należy unikać materiałów paszowych zanieczyszczonych mikotoksynami.
• Zaleca się podawanie paszy treściwej z umiarem, zamierzoną dzienną ilość należy podawać w kilku porcjach, najlepiej zmieszanych z paszą objętościową.
• Należy stosować dodatki alkalizujące treść żwacza i poprawiające jego aktywność – soda oczyszczona (1-2% s.m. paszy), węglan wapnia, tlenek magnezu, witaminy z grupy B, drożdże, enzymy itp.
• Sodę paszową można stosować profilaktycznie, mieszając ją z innymi dodatkami paszowymi, ale zaleca się robić to okresowo, ponieważ organizm z czasem przyzwyczaja się i może ona stać się nieskuteczna.
• Monitorowanie i analizowanie zmian wskaźników mleka za pomocą BROLIS HerdLine. Zintegrowany analizator mleka może dostarczyć wielu przydatnych informacji na temat stanu wymion u krów. Przedstawione dane dotyczące zmian w składzie mleka i innych wskaźników podczas doju umożliwiają szybką i skuteczną identyfikację zwierząt, w których organizmach zachodzą zmiany, które nie są charakterystyczne dla zdrowego organizmu. Oceniając wartości tłuszczu mlecznego, białka, laktozy i innych wskaźników uzyskanych podczas każdego doju, system natychmiast dostarcza danych na temat bydła zagrożonego kwasicą. Umożliwia to szybkie i terminowe podejmowanie decyzji oraz zapobiega postępowi choroby.