Ketoza u krów: przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie
Ketoza u bydła jest najczęstszym zaburzeniem metabolicznym w nowoczesnych gospodarstwach mlecznych. Ze względu na częste występowanie u współczesnych krów produkcyjnych lepiej określać ją jako dolegliwość niż chorobę. Ketoza, zwłaszcza jej subkliniczna forma, występuje jako konsekwencja ujemnego bilansu energetycznego podczas intensywnej laktacji po wycieleniu.
Przyczyny ketozy
Brak energii
Głównym problemem prowadzącym do ketozy jest brak glukozy w organizmie. Pod koniec ciąży organizm dostarcza glukozę rozwijającemu się cielęciu, a gdy rozpoczyna się laktacja, duże ilości glukozy są potrzebne do syntezy laktozy i tłuszczu w mleku, podczas gdy ilość rezerw w organizmie jest ograniczona. Krowa potrzebuje około 50 g glukozy do wyprodukowania 1 litra mleka zawierającego 4,8% laktozy i 4% tłuszczu. Jeśli dieta nie zawiera ilości węglowodanów pozwalającej zaspokoić zapotrzebowanie na glukozę, organizm krowy kompensuje niedobór energii za pomocą tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Przy odpowiednim zarządzaniu gospodarstwem w okresie przejściowym, krowa może dość łatwo poradzić sobie ze słabym lub umiarkowanym ujemnym bilansem energetycznym. Ale jeśli ta równowaga jest zbyt wyraźnie naruszona lub popełniono błędy w okresie przejściowym, istnieje realne zagrożenie wystąpienia ketozy.
Okres laktacji
Większość bydła cierpi na ketozę w pierwszej z trzech faz laktacji, natomiast w końcowej fazie laktacji lub w jej trakcie choroba występuje rzadziej. W ciągu pierwszych 10 dni laktacji wydajność mleka wzrasta znacząco, a pobieranie i wchłanianie paszy wzrasta powoli, więc ujemny bilans energetyczny jest najwyższy w dniach 7-14 po wycieleniu. W pierwszych tygodniach po wycieleniu (zwykle 4-8 tygodni) ujemny bilans energetyczny jest nieunikniony, ale nie oznacza to, że zwierzę musi poważnie zachorować.
Otyłość
Krowy o wysokiej wydajności i wysokich wynikach żywieniowych należą do grupy wysokiego ryzyka. Bardzo duży spadek masy ciała i wydajności mlecznej po wycieleniu odzwierciedla ujemny bilans energetyczny charakterystyczny dla ketozy. Im bardziej otyła jest krowa w momencie cielenia, tym bardziej prawdopodobne jest, że straci na wadze po wycieleniu.
W wielu krajach europejskich rozwój tkanki mięśniowej i tłuszczowej jest oceniany za pomocą punktacji „BCS” (body condition score – ocena kondycji ciała). Bardzo chuda krowa jest oceniana na 1 punkt (prawie brak tłuszczu, słabo rozwinięte mięśnie), bardzo tłusta krowa jest oceniana na 5 punktów (obfita tkanka tłuszczowa, dobrze rozwinięte mięśnie). Krowy rzadko zapadają na ketozę, gdy ocena kondycji ciała wynosi 3-3,5 w momencie wycielenia (tkanka mięśniowa jest bardzo dobrze rozwinięta, podczas gdy rezerwy tłuszczu są niewielkie).
Niewłaściwe karmienie
Ketoza jest często nazywana również chorobą „głodową” – jest to zaburzenie metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów, w którym wzrasta poziom ketonów w organizmie. Niewłaściwie zbilansowana pasza (brak węglowodanów), niska jakość paszy (np. niskiej jakości kiszonka z kukurydzy) to niektóre z czynników prowadzących do wystąpienia ketozy. Podczas wycielenia pojemność żwacza krowy musi wynosić co najmniej 100 l. Żwacz krów karmionych dobrą, wysoko odżywczą paszą (bogatą w skrobię, białko i o niskiej zawartości ciężkostrawnego włókna) ma pojemność zaledwie 50-80 litrów podczas cielenia. Takie krowy trudniej się cielą, nie są w stanie fizycznie zjeść dużej ilości paszy, a po wycieleniu stają się otyłe. Wszystko to można jednak łatwo i szybko skorygować, dostosowując dietę. W okresie zasuszania krowy powinny być karmione jak największą ilością słomy. Podawanie dużej ilości słabo strawnej i niesmacznej paszy jest trudne, ale jeśli słoma jest odpowiednio posiekana i dobrze wymieszana z kiszonką z trawy lub kukurydzy, zwykle jest to korzystne. Ważne jest, aby bardzo dobrze ją wymieszać, aby resztki paszy nie składały się wyłącznie ze słomy.
Ketoza często pojawia się nie dlatego, że krowa nie otrzymuje paszy, ale dlatego, że nie jest w stanie wchłonąć jej w wystarczającej ilości.
Genetyka
Ketoza zwykle występuje u bydła o wysokim potencjale genetycznym. Podczas hodowli takich krów dużą uwagę przywiązuje się do wielkości produkcji, jednak z fizjologicznego punktu widzenia takie bydło ma trudności z zaspokojeniem potrzeb energetycznych ze względu na wysoką wydajność mleczną w okresie intensywnej laktacji. Staje się to wyzwaniem nie tylko dla samego bydła, ale także dla hodowcy, ponieważ wszystko to jest ściśle związane z różnymi chorobami i innymi problemami, które pojawiają się w gospodarstwie.
Objawy i rodzaje ketozy u bydła mlecznego
Ketoza jest opisywana jako kliniczna lub subkliniczna w zależności od tego, czy występują objawy kliniczne.
W ketozie klinicznej do powietrza w oborze przenika zapach acetonu, chore zwierzęta gorzej jedzą, spada produkcja mleka, ponieważ zmienia się jego konsystencja i wzrasta pH. W typowej postaci, chore krowy wykazują objawy takie jak lizanie skóry, nagła utrata masy ciała i ospałość, przy czym można również zaobserwować lekkie wyginanie grzbietu. W miarę postępu choroby mogą wystąpić objawy o ze strony układu nerwowego, takie jak: chodzenie w kółko, krzyżowanie nóg, opieranie głowy na słupie lub ścianie, tymczasowa ślepota, nietypowe nieskoordynowane ruchy i ślinienie się podczas żucia.
Ponoszone straty
Ta choroba metaboliczna powoduje znaczne straty ekonomiczne ze względu na jej wpływ na wydajność mleka na dalszych etapach laktacji, a także niekorzystny wpływ na reprodukcję i układ odpornościowy. Bydło cierpiące na postać podkliniczną ketozy zjada do 20% mniej suchej masy i daje o 2-3 kg mniej mleka dziennie. Ustalono, że w stadach o bardzo wysokiej produktywności do 50% krów może cierpieć na ketozę subkliniczną, a w 20-30% tych przypadków dojdzie do ketozy klinicznej.
Ketoza subkliniczna ma bezpośredni wpływ na zapłodnienie (krowy muszą być inseminowane więcej niż 3 razy), ponieważ prowadzi do wczesnej niewydolności młodych krów mlecznych z powodu utraty masy ciała, zapalenia błony śluzowej macicy i niższej wydajności. Pośrednio utajona ketoza wpływa na mastitis i kulawizny.
Jak wykrywać ketozę u krów?
Laboratoryjne badania krwi
Wzrost stężenia hydroksymaślanu we krwi >1,2 μmol/l jest uważany za standard diagnostyczny ketozy. Jeśli wraz z wykonanymi badaniami krwi zaobserwujemy również objawy kliniczne – chorobę charakteryzuje się jako ketozę kliniczną, a jeśli są one nieobecne – subkliniczną.
Krowy po wycieleniu tracą dużo na wadze, spada produkcja mleka i są bardziej narażone na zaparcia. Wykazano, że cielęta krów z ketozą są bardziej podatne na infekcje. Im bardziej nasilona jest ketoza kliniczna, tym częściej krowy cierpią na mastitis, zapalenie błony śluzowej macicy, a cykl rozrodczy jest zaburzony. Dość często wraz z tą chorobą stwierdza się przemieszczenie trawieńca. Na tym samym etapie laktacji wzrasta ryzyko stłuszczenia wątroby.
Charakterystycznymi objawami tej choroby są hipoglikemia, ketonemia i ketonuria. Jednym z objawów ketozy może być obniżony poziom glukozy we krwi (20-40 mg/dl). Najbardziej odpowiednie jest badanie poziomu ciał ketonowych (zwłaszcza BHB) we krwi lub innych płynach ustrojowych, ponieważ wzrost ich stężenia najdokładniej odzwierciedla postęp choroby. Testy laboratoryjne są dokładnym i skutecznym sposobem diagnozowania ketozy, chociaż nie zawsze są one praktyczne i szybkie, ponieważ do ich przeprowadzenia wymagany jest wykwalifikowany personel i specjalny sprzęt. Ważne jest, aby prawidłowo pobrać, przygotować i wysłać próbki do laboratorium, a następnie ocenić uzyskane wyniki z pomocą specjalistów. Wszystko to wymaga dodatkowych kosztów i czasu, a zwierzęta są zestresowane podczas zabiegów weterynaryjnych.
Szybkie testy
Jako alternatywę dla testów laboratoryjnych opracowano szybkie testy i przenośne mierniki do wykrywania ciał ketonowych w mleku. Testy te są proste, szybkie i niedrogie. Jednak nie zawsze jest to praktyczne, zwłaszcza w dużych gospodarstwach, gdy konieczne jest przebadanie wielu krów. Do przeprowadzenia takich testów i podjęcia odpowiednich decyzji w odpowiednim czasie potrzebny jest dodatkowy wykwalifikowany personel.
Diagnoza ketozy za pomocą BROLIS HerdLine
Zintegrowany analizator mleka BROLIS HerdLine jest niczym małe laboratorium w gospodarstwie mlecznym. Analizator bada skład mleka każdej krowy podczas każdego doju. Jest on instalowany w stanowiskach udojowych lub robotach udojowych na linii mlecznej i nie wymaga dodatkowych odczynników ani próbek.
Analiza zmian zawartości tłuszczu, białka i innych wskaźników w mleku może odpowiednio wcześnie wskazać pierwsze oznaki ketozy. Ponieważ dane te są gromadzone w sposób ciągły, staje się to jednym z najbardziej wiarygodnych sposobów diagnozowania choroby.
Wytyczne BROLIS HerdLine dotyczące diagnostyki ketozy:
- 2-4 tygodnie przed wystąpieniem ketozy zauważalny jest spadek produkcji mleka.
- Zmienia się ilość i stosunek składników mleka (białka, tłuszczu, laktozy).
- Stosunek tłuszczu do białka w zdrowym mleku krowim powinien wynosić około 1,2. Gdy stosunek tłuszczu do białka w mleku zbliża się do granicy 1,3-1,5, możemy podejrzewać subkliniczną ketozę, a jeśli granica 1,5 zostanie przekroczona i pojawią się objawy choroby – kliniczną ketozę.
Wczesne rozpoznanie subklinicznej ketozy można ograniczyć do prostego podejścia – profilaktyki, zwiększenia podaży substancji energetycznych w organizmie. Gdy choroba postępuje i przechodzi w postać kliniczną, leczenie może trwać 2-5 dni. Powikłania mogą wymagać podjęcia poważniejszego leczenia lekami przeciwzapalnymi lub antybiotykami. W takim przypadku mleko może nie nadawać się do sprzedaży dla nabywców w zależności od zastosowanych preparatów i wymogów dotyczących okresu karencji dla mleka.
Leczenie ketozy u bydła mlecznego
Lekarz weterynarii zaleca leczenie w zależności od ustalonego stopnia zaawansowania choroby i czynnika sprawczego. Warto jednak zastosować się do ogólnych wskazówek:
- Odstawione krowy powinny być karmione wysokowłóknistą i odpowiednio przygotowaną paszą objętościową, aby stymulować aktywność żwacza i utrzymać jego objętość.
- Należy stosować substancje glukoplastyczne (propionian sodu, glikol propylenowy, glicerol, monenzyna) oraz inne środki weterynaryjne i dodatki paszowe w celu szybszego przywrócenia potrzeb energetycznych krów w przypadku choroby.
Zapobieganie ketozie u krów
Aby uniknąć ketozy i utrzymać dobrą jakość mleka, bardzo ważna jest kompleksowa profilaktyka:
- Zapewnienie optymalnego stanu organizmu bydła. Za idealną uznaje się ocenę kondycji ciała na poziomie 3,0-3,5 przy wycieleniu.
- Na kilka tygodni przed wycieleniem należy wprowadzić do diety pasze treściwe w małych ilościach, zwiększając ich wartość energetyczną.
- Na początku laktacji należy stopniowo zmieniać dietę i unikać paszy niskiej jakości. Nie należy nagle zwiększać ilości koncentratów.
- Należy zwrócić większą uwagę na krowy w pierwszym miesiącu po wycieleniu. Niedowład, zapalenie macicy, zatrzymanie łożyska i inne czynniki zwiększają ryzyko wystąpienia ketozy i mogą znacząco wpłynąć na wydajność pozostałej części laktacji.
- W systemach chowu wolnowybiegowego zaleca się utworzenie oddzielnej grupy młodych krów mlecznych w celu łatwego monitorowania i kontroli zwierząt. Należy zapewnić dobre warunki bytowe, aby krowy doświadczały jak najmniej stresu.
- Okresowo wykonywać badania krwi, mleka, moczu na obecność ciał ketonowych i innych wskaźników.
- Monitorowanie i analizowanie zmian parametrów mleka za pomocą BROLIS HerdLine, szczególnie w pierwszych miesiącach laktacji. Zintegrowany analizator mleka może dostarczyć wielu przydatnych informacji na temat stanu wymion u krów. Przedstawione dane dotyczące zmian w składzie mleka i innych wskaźników podczas doju umożliwiają szybką i skuteczną identyfikację zwierząt, w których organizmach zachodzą zmiany, które nie są charakterystyczne dla zdrowego organizmu. Oceniając wartości tłuszczu mlecznego, białka, laktozy i innych wskaźników uzyskanych podczas każdego doju, system natychmiast dostarcza danych na temat krów z grupy ryzyka ketozy. Daje to możliwość podejmowania szybkich decyzji w odpowiednim czasie i zapobiegania postępowi choroby.
