Mastitis bij koeien: Oorzaken, Symptomen, Behandeling en Preventie

Mastitis is een ontsteking van de borstklier, meestal veroorzaakt door bacteriën, hoewel fysieke factoren (mechanisch letsel, omgevingsomstandigheden) ook de vorming van een ontsteking kunnen beïnvloeden. Bacteriën komen de uier binnen via het speenkanaal, waardoor gifstoffen vrijkomen die de melk-producerende weefsels beschadigen en ontstekingen veroorzaken, waardoor de melkproductie en -kwaliteit afnemen. Mastitis bij rundvee kan in alle stadia van de lactatie worden gedetecteerd, inclusief de speenperiode, maar komt het meest voor bij rundvee met verse melk en rundvee in de late lactatie. Hoewel er veel aandacht wordt besteed aan de preventie van deze aandoening, blijft deze nog steeds de belangrijkste oorzaak van economische verliezen voor boerderijen.

Meestal treedt mastitis bij koeien op als gevolg van slechte omgevingsomstandigheden, gezondheidsproblemen van het dier zelf of tekortkomingen in het beheer van de kudde. Er moet aandacht worden besteed aan de hygiëne van melkapparatuur en stallen van dieren, de volledigheid van rantsoenen, gynaecologische aandoeningen, letsel en andere factoren. Daarom moet een effectieve strategie voor de preventie en bestrijding van mastitis niet alleen de behandeling van de aandoening omvatten, maar ook het management van het hele boerderij.

Ontsteking van de borstklier is klinisch (merkbaar) en subklinisch (verborgen).

Klinische mastitis

De eerste symptomen bij de manifestatie van de klinische vorm van de aandoening zijn de verdikking en verlenging van de spenen van het aangetaste deel of meerdere delen van de uier. Vliegen vliegen rond het aangetaste deel en veroorzaken irritatie waardoor koeien vaak tegen de uier schoppen. Klinische mastitis kan worden vermoed als gevolg van een verandering in de uiertemperatuur. Het aangetaste deel van de uier wordt gezwollen, rood en pijnlijk. Vanwege deze redenen bewegen koeien minder en verandert hun gang. Het lijkt erop dat ze voorzichtiger proberen te lopen om irritatie aan de uier tot een minimum te beperken. Als gevolg hiervan kunnen verstuikingen van de voetgewrichten ontstaan en beginnen de dieren te hinken. Zieke koeien zien er moe uit, verliezen gewicht, hebben een hoge lichaamstemperatuur en kunnen zelfs het kalf verliezen.

In het geval van klinische mastitis zijn, na het melken van de eerste scheuten melk in een container (meestal worden speciale containers gebruikt), slijm, stolsels en vlokken zichtbaar en kunnen er bloedsporen zichtbaar zijn in de melk. Ook de kleur van de melk verandert. Bij het onderzoeken van melkmonsters met laboratoriummethoden worden grote hoeveelheden lichaamscellen gedetecteerd, veranderen de concentraties van de belangrijkste componenten van melk en verandert de elektrische geleidbaarheid van melk, enz.

Als er alleen veranderingen in de melk worden waargenomen, wordt dit omschreven als een milde vorm van klinische mastitis. Als er ook andere symptomen optreden, kan klinische mastitis, afhankelijk van de ernst ervan, als matig of ernstig worden omschreven.

Subklinische mastitis

Subklinische mastitis wordt gekenmerkt door een ontsteking van de uier, waarbij de melk visueel een normale consistentie en kleur lijkt te hebben, er geen uier of andere tekenen zijn die kenmerkend zijn voor een ziek dier, en de ontsteking alleen wordt bepaald door veranderingen in de samenstelling van de melk. Om latente mastitis op te sporen moeten melkkoeien minimaal één keer per maand worden onderzocht, 10-14 dagen vóór het spenen en 8-10 dagen na het afkalven. Tijdens de speenperiode moeten de uier en de algemene gezondheid van koeien worden gecontroleerd.

Een groter aantal lichaamscellen, een verandering in de elektrische geleidbaarheid van melk en een verlaagde lactoseconcentratie zijn de belangrijkste indicatoren van melk voor de diagnose van subklinische mastitis. Het controleren van veranderingen in de melksamenstelling en -hoeveelheid kan helpen koeien met mastitis effectief en snel te herkennen. Het gehalte aan de belangrijkste componenten in melk daalt met 5-15 procent, de samenstelling van vet en eiwit verandert. Moderne melklijnen integreren steeds vaker verschillende systemen, ‘mini-laboratoria’ die helpen bij het herkennen van zieke dieren en het verlichten van de lasten van de mensen die op de boerderij werken. Het kan een uitstekend alternatief zijn voor testen die in conventionele laboratoria worden uitgevoerd, omdat de gegevens onmiddellijk worden verkregen, hoeft u zich geen zorgen te maken over bemonstering of logistiek en het risico op het verkrijgen van valse gegevens als gevolg van een onjuist verzameld monster of andere beïnvloedende factoren wordt verminderd. Dit soort systemen zijn echter niet op veel boerderijen eenvoudig te gebruiken. Sommigen kunnen alleen op bepaalde melklijnen worden geïnstalleerd, waardoor een aanzienlijk aantal boerderijen deze niet aan hun bestaande apparatuur kan aanpassen, terwijl andere niet nauwkeurig en betrouwbaar zijn.

Mastitis kan de kosten voor melkveehouders met 43 procent verhogen. Naar schatting kunnen de verliezen die momenteel door mastitis worden veroorzaakt, oplopen tot ongeveer 185 euro per dier per jaar. Dit is de op een na meest voorkomende reden dat melkveebedrijven het niet redden.

Er is geconstateerd dat wanneer 100.000/ml SCC in melk aanwezig is, de productiviteit van koeien van een deel van de uier per dag met 25-35 procent afneemt, gedurende de gehele lactatie – met 10-15 procent. Gemiddeld geeft een zieke koe tijdens de lactatie ongeveer 650 kg minder melk. Zieke dieren produceren de rest van hun leven minder melk.

Meestal heerst er subklinische mastitis op boerderijen. Er wordt gezegd dat de meeste verliezen op melkveebedrijven, die kunnen oplopen tot wel 70 procent, juist worden veroorzaakt door subklinische mastitis. Daarom is het erg belangrijk om subklinische mastitis zo vroeg mogelijk op te sporen voordat de aandoening overgaat naar klinische mastitis. Dit kan alleen effectief worden gedaan met behulp van moderne diagnostische hulpmiddelen.

Bepaling van de SCC

Eén van de meest populaire testen voor de diagnose van subklinische mastitis is de bepaling van het celgetal (SCC) in melk. Als deze hoger is dan 200.000/ml SCC dan geeft dit aan dat de koe al mastitis heeft. Deze test is niet altijd praktisch en snel, omdat er extra apparatuur en reagentia voor nodig zijn. In de meeste gevallen wordt de nauwkeurigheid van de resultaten bepaald door de competentie van de persoon die de monsters heeft genomen en de test heeft uitgevoerd. Wanneer monsters naar het laboratorium worden gestuurd, worden de testresultaten pas na enige tijd verkregen, waardoor de tijd tot diagnose en behandeling van de aandoening langer is en er dus grotere verliezen ontstaan. Bij het gebruik van commerciële testen kan de test direct op de boerderij worden uitgevoerd. Dergelijke testen zijn behoorlijk populair, maar niet altijd praktisch, vooral op grote boerderijen, omdat elk dier afzonderlijk moet worden getest. Dit vereist extra arbeidskosten, en de nauwkeurigheid van de resultaten hangt af van de grondigheid en aandacht van de werknemer. Sommige fabrikanten hebben geautomatiseerde systemen ontwikkeld voor het bepalen van lichaamscellen in melk, maar niet alle melklijnen hebben de mogelijkheid om deze te gebruiken. Dergelijke systemen zijn handig omdat werknemers niet langer monsters hoeven te nemen en de resultaten hoeven te evalueren, wat veel tijd bespaart, maar dit vereist extra zorg en reagentia voor het uitvoeren van tests.

De meeste onderzoeken naar de detectie van SCC zijn gebaseerd op de ‘California mastitis test’ methodologie. Stoffen die actief zijn op het oppervlakte breken de celkernen in melk af, laten DNA vrij en veranderen de viscositeit van melk. Ook wordt vaak gebruik gemaakt van een indicator, die de kleur van het mengsel verandert door een verandering in de pH van de melk. Bij commerciële testen worden van elk deel een paar straaltjes melk in speciale borden met een reagens gemolken en aan de hand van de veranderingen in de consistentie en kleur van de melk wordt het testresultaat beoordeeld en kan worden vastgesteld of de koe mastitis heeft.

Niet-gediagnosticeerde of onbehandelde latente mastitis kan zich ontwikkelen tot klinische mastitis, wat uitwendig zichtbaar is aan veranderingen in de uier, melkafscheiding en algemene verslechtering van de lichaamsconditie van het dier. De dierenarts zal een behandeling voorschrijven op basis van de vastgestelde ernst van de aandoening en de oorzaak. In het geval van subklinische mastitis kan een vrij eenvoudige behandeling voldoende zijn, zodat het niet nodig is de melk van dergelijke koeien te scheiden en te gebruiken. Er worden minder verliezen geleden. In het geval van klinische mastitis bestaat de behandeling meestal uit antibiotica, ontstekingsremmende middelen, andere speciale preparaten en eventuele combinaties hiervan. Daarom is het erg belangrijk om de aandoening zo vroeg mogelijk te diagnosticeren, omdat dit de aard van de behandeling zal bepalen. De effectiviteit van de behandeling tijdens de speenperiode is meerdere malen effectiever dan tijdens de lactatie. Het is effectief om alle delen van de uier te behandelen met speciaal bereide, langwerkende medicijnen die bedoeld zijn voor de behandeling van koeien in de droogstand.

Behandeling met antibiotica moet worden toegepast in overeenstemming met bepaalde principes:

• Een dierenarts moet het dier eerst onderzoeken alvorens een behandeling te kiezen.
• Voordat medicijnen voor de behandeling worden voorgeschreven, moet de oorzaak van de aandoening worden bepaald en vervolgens moet het juiste medicijn worden geselecteerd.
• De keuze van antibiotica moet gebaseerd zijn op testen op antimicrobiële gevoeligheid.
• De behandeling mag niet vroegtijdig worden stopgezet wanneer de toestand lijkt te verbeteren; en de ene behandeling mag niet plotseling gewijzigd worden in een andere behandeling.

Vanuit praktisch oogpunt is het onmogelijk om mastitis volledig uit de kudde te elimineren, maar het voorkomen ervan kan tot een minimum worden beperkt. Koeien met chronische mastitis zijn een bron van mastitisbesmetting voor de hele kudde. Het wordt aanbevolen om koeien te ruimen:

• Die niet genezen kunnen worden.
• Waarvan de uier ernstig beschadigd zijn.
• Die geïnfecteerd zijn tijdens de vorige lactatie en niet hersteld zijn na behandeling tijdens de droogstand.
• Waarvan de uier hangt, of delen van de uier hard of vervorm zijn.
• Koeien met beschadigde speenpunten.

Koeien die tijdens de lactatie 3 keer klinische mastitis hebben gehad.

Om mastitis te voorkomen en de juiste melkkwaliteit te behouden, is uitgebreide preventie van groot belang:

• Rundvee, ligplaatsen, vloeren, melkmachines en -ruimtes die niet schoon zijn en onjuiste handhygiëne van melkers zorgen voor de verspreiding en reproductie van pathogene micro-organismen.
• Voldoende ventilatie in stallen zorgt voor optimale microklimaatomstandigheden en voorkomt de reproductie van ziekteverwekkende micro-organismen.
• In koeienstallen moet tocht worden vermeden. Ze koelen de uier, verzwakken de beschermende barrière en vergroten de kans dat micro-organismen de uier binnendringen.
• De hokken en looppaden moeten comfortabel en netjes zijn en voldoen aan de fysiologische behoeften van de dieren, zodat de kans op uierletsel zo klein mogelijk is.
• Slaapplaatsen moeten droog, schoon zijn en periodiek worden gedesinfecteerd. De stallen mogen niet overvol zijn en alle dieren moeten een rustplaats hebben.
• Hoogwaardige grondstoffen en volledige voeding zijn een zeer belangrijke factor bij het voorkomen van aandoening bij rundvee.
• Als de boerderijf >5% dieren heeft met vuile uiers, spenen en voeten, is dit een indicator voor slechte omgevingsomstandigheden.
• Het is belangrijk om te controleren of de spenen gezond, schoon en droog zijn voordat u de melkers opzet.
• Gebruik ontsmettingsmiddelen voor en na het melken als effectieve bestrijdingsmaatregelen tegen ziekteverwekkende pathogenen.
• Wanneer na het melken de spenen goed zijn behandeld, versnelt de uiermassage het melkproces en wordt de uier volledig gemolken.
• Sommige onderzoekers hebben verklaard dat antibioticabehandeling van koeien in de droogstand het optreden van infecties met wel 82 procent kan verminderen.